Zorgvuldige ontbinding van een rechtspersoon: start tijdig

Mocht u van plan zijn een rechtspersoon te ontbinden (of te fuseren), wacht dan niet te lang, zodat de procedure tijdig en zorgvuldig kan worden afgerond. Gelet op de gebruikelijke eindejaarsdrukte en feestdagen eind december, kan het langer duren voordat de benodigde verklaringen van het handelsregister en de rechtbank worden afgegeven.

• Voor een ontbinding moet – afhankelijk van hoe lang de vereffening duurt – rekening gehouden worden met een doorlooptijd van 2,5 tot 3 maanden, vooral door de verzettermijn die twee maanden duurt. Als u voor het einde van het jaar de ontbinding en vereffening afgerond wilt hebben, dan is het zaak om alle stukken begin oktober afgerond te hebben.
• Voor de volledigheid: voor een juridische fusie bestaat een kortere verzettermijn (van één maand) en als gevolg daarvan een kortere doorlooptijd van circa 2 maanden, uiteraard afhankelijk van de complexiteit van de fusie. Mocht u voor het einde van dit jaar nog een fusie tot stand willen brengen, dan moeten alle benodigde documenten voor de openbaarmaking in de eerste helft van november zijn afgerond.

Een BV, NV of vereniging kan worden ontbonden door een besluit van de algemene vergadering. Bij een stichting komt deze bevoegdheid meestal aan het bestuur toe. Vaak is in de statuten opgenomen dat een dergelijk ingrijpend besluit alleen kan worden genomen met de goedkeuring van een ander orgaan en/of een versterkte meerderheid van stemmen.

Na het ontbindingsbesluit wordt het vermogen van de rechtspersoon vereffend. De vereffening bestaat uit onder meer het betalen van alle schulden, afwikkelen van lopende overeenkomsten, opzeggen van arbeidscontracten, en het verkopen van resterende voorraden en inventaris. De vereffenaars stellen daarvan een rekening en verantwoording op die openbaar wordt gemaakt, zodat schuldeisers daartegen in verzet kunnen komen. Zij hebben daarvoor twee maanden de tijd. Als er geen verzet wordt aangetekend kan na deze periode het liquidatieoverschot worden uitgekeerd, waardoor het bestaan van de rechtspersoon eindigt.

De ontbindingsprocedure bestaat uit een aantal formele en praktische stappen die doorlopen moeten worden. Hoewel dit tijd kost en het nodige papierwerk vergt, is het belangrijk om alle regels zorgvuldig te volgen. De hele procedure neemt 2,5 tot 3 maanden in beslag.

Indien vaststaat dat een rechtspersoon geen baten meer heeft op het moment dat het ontbindingsbesluit wordt genomen, houdt deze bij het nemen van het besluit direct op te bestaan. Gebruikmakend van deze wettelijke regeling is de route van de “turboliquidatie” ontstaan. Door vooruitlopend op het besluit tot ontbinding alvast het vermogen van de rechtspersoon te vereffenen, zou de formele procedure die hierboven beschreven is, niet doorlopen hoeven te worden.

De rechtspersoon kan daardoor ophouden bestaan zonder dat buitenstaanders daarover van tevoren in kennis hoeven te worden gesteld. Door de snelheid waarmee men dit traject wil doorlopen, vaak zonder daarbij enerzijds een fiscalist en/of accountant en anderzijds een ondernemingsrechtjurist te betrekken, is de kans groot dat iets over het hoofd wordt gezien.

Juist omdat in deze procedure de ontbinding voor schuldeisers niet altijd kenbaar is, rust op de bestuurders een extra zware zorgplicht om te zorgen dat de belangen van alle betrokkenen en met name schuldeisers in acht worden genomen.

Hoewel er belangrijke fiscale aandachtspunten bestaan bij een ontbinding, beperken we ons hier tot twee voorbeelden van juridische problemen die kunnen ontstaan.

Het is mogelijk dat na de uitschrijving uit het handelsregister blijkt dat er bijvoorbeeld nog vastgoed of aandelen op naam van de ontbonden rechtspersoon staan. In dat geval moet de rechtbank worden ingeschakeld om de vereffening te heropenen, zodat het vastgoed of de aandelen alsnog kunnen worden overgedragen. Het is daarom van belang om aan de hand van een checklist goed in kaart te brengen welke vermogensbestanddelen er zijn.

Bij een onzorgvuldige afwikkeling waarbij na de beëindiging blijkt dat bepaalde schuldeisers na de vereffening met hun vordering blijven zitten, kan de bestuurder (of vereffenaar) persoonlijk aansprakelijk worden gesteld. Het komt regelmatig voor dat een bestuurder na een gerechtelijke procedure persoonlijk aansprakelijk wordt gehouden voor onzorgvuldig uitgevoerde (turbo)liquidaties en de daaruit voortvloeiende schade.

Het uitgangspunt is dat een rechtspersoon alleen zelf verantwoordelijk is voor de nakoming van zijn (financiële) verplichtingen. In bijzondere omstandigheden kan daarnaast ook de bestuurder aansprakelijk zijn, als hem persoonlijk een ernstig verwijt gemaakt kan worden van iets wat hij niet of juist wel heeft gedaan. Dit geldt met name als een bestuurder wist dat door zijn handelen de verplichtingen richting een of meer schuldeisers niet zouden kunnen worden nakomen, en er geen verhaal mogelijk zou zijn voor de onbetaalde vordering(en).

Een bestuurder die weet dat niet aan alle verplichtingen kan worden voldaan, kan er niet zomaar voor kiezen om crediteuren waar hij een persoonlijk belang bij heeft, of die behoren tot dezelfde groep wel te betalen, en andere crediteuren niet. Of om alle schuldeisers te voldoen, met uitzondering van één specifieke schuldeiser, zonder dat daarvoor een goede reden bestaat, waarbij blijkt dat sprake is van betalingsonwil. Ook als ten onrechte gebruik gemaakt is van de turboliquidatie-route, kan een bestuurder wegens onrechtmatig handelen aansprakelijk worden gehouden.

Recent verscheen een conclusie van Procureur-Generaal G. Snijders bij de Hoge Raad over een geval van bestuurdersaansprakelijkheid na ontbinding van een vennootschap. Ga naar conclusie

In dit geval was de huur van een bedrijfspand door de bestuurder beëindigd zonder daarbij de voorgeschreven opzegtermijn in acht te nemen. Kort daarna zijn de activiteiten van de vennootschap beëindigd en is de vennootschap ontbonden. Vervolgens is het vennootschapsvermogen vereffend, waarna er geen activiteiten meer werden uitgevoerd, er geen werknemers meer waren en het klantenbestand en de goodwill waren overgedragen.

De vennootschap hield op te bestaan. De vordering van de verhuurder tot betaling van achterstallige huurtermijnen kon niet meer worden verhaald, waarna de verhuurder de voormalige bestuurder van de vennootschap persoonlijk aansprakelijk stelde. Het Hof heeft in hoger beroep uitspraak gedaan dat er gegeven de omstandigheden onvoldoende grond is om te concluderen tot een persoonlijke aansprakelijkheid, waartegen de verhuurder bij de Hoge Raad in cassatie is gegaan. Volgens de conclusie van de PG zijn de door de verhuurder in cassatie ingebrachte klachten ongegrond en kan de uitspraak van het Hof in stand blijven.

Als de Hoge Raad deze conclusie volgt, kan de bestuurder opgelucht ademhalen, maar tegen die tijd heeft het conflict al een looptijd van ruim 10 jaar. Het spreekt voor zich dat een procedure als deze, die veel tijd, geld en energie kost, bij voorkeur vermeden wordt.

Dat het ook anders kan aflopen voor een bestuurder, bleek bij een turboliquidatie die voorafgegaan werd door een kapitaalvermindering. Hierbij werd aan de aandeelhouder het bedrag van de vermindering terugbetaald. Na de turboliquidatie en het uitschrijven van de vennootschap uit het handelsregister eiste een onbetaald gebleven leverancier schadevergoeding van de bestuurder omdat deze onrechtmatig gehandeld had.

De bestuurder had gekozen voor een turboliquidatie, terwijl hij wist dat er nog een grote vordering van de leverancier uitstond en dat er door de kapitaalvermindering vrijwel geen baten meer in de vennootschap aanwezig waren waarmee de schuldeiser wel had kunnen worden betaald. De rechtbank oordeelde dat hieruit aantoonbaar bleek van betalingsonwil bij de bestuurder en dat sprake was van een onrechtmatige daad. De bestuurder werd daarom verplicht de schade aan de leverancier te vergoeden.