Binnenkort zal de hoogste Europese rechter, Hof van Justitie van de Europese Unie (‘Hof’), zich buigen over de vraag of, en zo ja, onder welke voorwaarden er bescherming rust op een muzieksample van enkele seconden.
Wordt een muzieksample van 2 seconden beschermd door het naburige recht?
Binnenkort zal de hoogste Europese rechter, Hof van Justitie van de Europese Unie (‘Hof’), zich buigen over de vraag of, en zo ja, onder welke voorwaarden het gebruik van een muzieksample van enkele seconden onder het naburig recht valt. De muziekband Kraftwerk meent in deze procedure dat een sample van twee seconden van het door hen geproduceerde muziekwerk “Metall auf Metall” uit 1977 is gebruikt in het muziekwerk “Nur mir” dat door zangeres Sabrin Setlur wordt uitgevoerd. Kraftwerk meent dat het gebruik van deze muzieksample door Setlur inbreuk maakt op hun naburige recht.
Wat is een muzieksample?
Advocaat-Generaal Szpunar gaat in zijn advies aan het Hof uitvoerig in op het begrip ‘sample’ alsook de juridische complexiteit van het gebruik van samples in muziekwerken van derden:
“Sampling is een techniek waarbij met behulp van elektronische apparatuur fragmenten (monsters ofwel samples, waaraan de techniek haar naam ontleent) van een fonogram worden overgenomen om te worden gebruikt in een nieuwe compositie op een ander fonogram. Bij het hergebruik worden deze fragmenten vaak gemixt, gewijzigd en in een ‘loop’ herhaald, zodat ze in het nieuwe werk meer of minder herkenbaar zijn. De fragmenten kunnen variëren in lengte, van minder dan een seconde tot enkele tientallen seconden. Sampling heeft derhalve verschillende verschijningsvormen, hetgeen de juridische kwalificatie ervan uiteraard niet vergemakkelijkt.”
“Sampling heeft een belangrijke functie in de schepping van deze nieuwe muziek, maar is vanuit juridisch oogpunt een niet geringe uitdaging…. De juridische beoordeling van dit verschijnsel is zo lastig omdat het hier niet gaat om de voor het auteursrecht klassieke relatie tussen twee werken, maar om de relatie tussen fonogram (als commercieel product) en werk (artistieke creatie). Door gebruik te maken van sampling haalt de kunstenaar niet alleen zijn inspiratie uit de schepping van een ander, maar eigent hij zich tevens de vruchten toe van de inspanningen en investeringen voor het uitgeven van het fonogram. In dit procedé, dat binnen het auteursrecht geheel nieuw is, spelen factoren mee zoals de naburige rechten van fonogramproducenten enerzijds en de creatieve vrijheid van de samplers anderzijds.”
Kort gezegd: sampling is het gebruik van een fragment van een muziekwerk om te worden hergebruikt in een nieuwe compositie in een nieuw muziekwerk.
Wat is het naburig recht?
In de procedure bij het Hof ligt onder meer de vraag voor of het gebruik van samples in muziekwerken in strijd is het met het naburig recht van de producent van dat fonogram in de zin van art. 2 onder c van de Auteursrechtrichtlijn. De fonogrammenproducent is de organisatie die de financiële verantwoordelijkheid draagt voor de eerste opnamen en in ruil voor die financiële investering wordt beloond met een naburig recht. Dit naburig recht verleent de fonogrammenproducent het recht om toestemming te verlenen voor het reproduceren, verkopen en uitzenden van door hem vervaardigde fonogrammen of reproducties daarvan.
Is het gebruik van een sample een inbreuk op het naburig recht?
De vraag die aan het Hof voorligt is of er sprake is van een inbreuk op het naburig recht van de fonogrammenproducent wanneer zonder zijn toestemming een fragment (sample) van zijn fonogram wordt overgenomen voor gebruik in een ander fonogram?
Spzunar is duidelijk in zijn conclusie. Volgens hem is het gebruik van een fragment van twee seconden in een ander fonogram een handeling die exclusief is voorbehouden aan de producent van de fonogram. Hij stelt dat in het geval van sampling gaat om ‘elke directe of indirecte, tijdelijke of duurzame, volledige of gedeeltelijke reproductie van dit materiaal, met welke middelen en in welke vorm ook’, zodat ook het gebruik van een sample van twee seconden daar onder valt.
De vraag is, of net zoals in het auteursrecht, niet een bepaalde omvang zou moet gelden voor gebruik van samples om te kunnen spreken van een inbreuk op het naburig recht.
De vergelijking wordt gemaakt met een auteursrechtelijk werk, zoals bijvoorbeeld een zin, dat opgedeeld kan worden in bestanddelen, waarvan geldt dat de afzonderlijke bestanddelen, de woorden geen auteursrechtelijke bescherming genieten. Overname van de zin is niet toegestaan, maar overname van een woord is wel weer mogelijk.
Zou dat niet ook zo moeten gelden voor het naburig recht dat – de naam het zegt het al – aanverwant is aan het auteursrecht?
Spzunar stelt dat het naburig recht hier afwijkt van het auteursrecht. Een fonogram is een vastlegging van geluiden die niet worden beschermd vanwege de compositie van die geluiden, maar vanwege die vastlegging. Hetzelfde geluid of woord uitgevoerd door een musicus, vormt na vastlegging daarentegen een fonogram dat onder de bescherming valt van het naburige recht. Een fonogram dient als ondeelbaar werk te worden beschouwd en hergebruik van (kleine) fragmenten valt daarmee dan ook het exclusieve recht van de fonogrammenproducent, aldus Spuznar.
Wat leren we hieruit?
Indien het Hof het advies van Spzunar volgt, dan geldt dat fonogrammenproducenten in Europa ruime bescherming toekomt onder hun naburige recht. Dat leidt ertoe dat Kraftwerk het gebruik van de samples van twee seconden kan verbieden omdat daarmee inbreuk wordt gemaakt op haar naburig recht. Deze uitkomst lijkt aan te sluiten bij de beoogde bescherming zoals neergelegd in de Auteursrechtrichtlijn.
Verder meen ik dat het invoeren van een drempel voor gebruik van samples in muziekwerken tot praktische toepassingsproblemen zal leiden. Wat zou een goede drempel zijn (twee seconden, vijf seconden of misschien wel dertig seconden)? Welke criteria gelden voor het vaststellen van de drempel? Et cetera.
Aan de andere kant zorgt de stringente bescherming van het naburige recht er wel toe dat creativiteit in de muziekwereld wordt geremd en gebruik van samples in muziekwerken minder snel aan de orde zal zijn. We zullen nog even moeten afwachten wat het Hof oordeelt, maar sampling lijkt vooralsnog alleen mogelijk te zijn na toestemming van de eigenaar van het naburig recht.
